آخرین خبرها

بیله‌سوار شهری‌نین آدی و تاریخی - کیومرث اسلامی

۱۴۰۰.۰۷.۲۸, ۰۷:۳۶
بیله‌سوار شهری‌نین آدی و تاریخی - کیومرث اسلامی

Gunaz.tv

موغان تاریخن چوخ گئنیش و زنگین بیر أراضینی احاطه ائتمکله، آزربایجان تورپاغینا عاید اولموش و بوگون‌ده اؤز وارلیغینی ساخلاییر. موغان دوزو کور-آراز (Kür-Araz) اووالیغی‌نین بیر حیصه‌سی اولماقلا، قوزئی-باتئ‌دا آرازچایی واسیطه‌سیله میل دوزوندن، کورچایی واسیطه‌سیله شیروان دوزوندن آیریلیر. گونئی‌ده و گونئی-دوغودا لنکران اووالیغینا و سالیان دوزونه قووشور. دوزون گونئی-باتئ‌دا داوامی گونئی آزربایجان أراضی‌سینده‌دیر. باتئ‌دان قارا‌سو چایی، دوغودان خزر دنیزی، گونئی‌ده ایسه اردبیل‌ایله موغان آراسیندا یئرله‌شن اینجیللی ناحییه‌سی‌ده داخیل اولماقلا بوگونکو گونئی آزربایجانین قوزئی-دوغو حیصه‌سی ایله احاطه‌لا‌نیر. گونئی‌ده گئرمی، بیله‌سووار، پارساباد، آصلاندوز ایستیقامتینده اینجیللی و خوروزلو ماحاللاری، ایسکانلی، جعفرآباد، شهرک-غرب، اولتان، اولتان‌قالا، بالابرزند، قالابرزند، ساکاکند کندلری موغانا داخیل‌دیر.

 

بیله‌سوار شهری‌نین أراضی‌سی موغان دوزونون گونئی-باتئ و گونئی بؤلگه‌سینی توتور. أراضی‌سی قوزئی‌دن ایمیشلی شهری‌ ایله 53 کیلومتر، قوزئی-باتئ‌دان ساهاتلی شهری‌ ایله 23 کیلومتر، صابیرآباد شهری‌ ایله 20 کیلومتر، دوغودان سالیان شهری ایله 23 کیلومتر، نئفت‌چالا شهری ایله 4 کیلومتر، گونئی‌دن جلیل آباد شهری ایله 54 کیلومتر، باتئ‌دان ایسه گونئی آذربایجان‌دا یئرله‌شن موغان دوزونده گئرمی و پارساباد شهری ایله سرحددیر.

 

بیله‌سوار میللت‌لر آراسی گؤمروک کئچید بؤلگه‌سینده یئرله‌شیر کی شهرین أراضی‌سی 1397 ک. کیلومتردیر. تاریخی آراشدیرمالار گؤسته‌ریرکی، بیله‌سوار شهری‌نین آراسیندان کئچن ایندیکی بولقار چایی کیمی تانینان بیله‌سوار چایی بیر نئچه آدلا آدلاندیریلمیش‌دیر. گونئی‌ أراضی‌سینده بو چایی- آدینابازار چای، بی‌لر چایی، شیرین‌سو، قبه‌له (Qəbələ) چایی و ب. کیمی آدلاندیرمیش‌لار. آنجاق رسمی خریته‌لرده بو چایین آدی بولقار (Bulqar) چایی کیمی گؤسته‌ریلیر. بولقار سؤزو آراشدیرمالارا گؤره اوچ سؤزدن دوزه‌لمیشدیر: بو (Bu)، آل (Al) و قار (Qar). بؤیوک تورکولوق و فیلولوقیا علم‌لری دوقتورو، پروفسور میرعلی سیداوون یازدیغینا گؤره، أسکی تورک خالق‌لاریندا «سو» سؤزو بو، شو، جو، چو واریانت‌لاری ایله ده گئنیش ایشلک‎لری اولموشدور. آل . قار، قاری ایسه بؤیوک، اوجا و مقدس آنلامین‌دا داشیماقدادیر (م. سییداوو؛ آذربایجان میفیک تفککورونون قایناقلاری، 1983). بو سؤزلره أساس‌لاناراق بیله‌سوارین بولقار چایی‌نین آدی اوجا و بؤیوک سولو یئر آنلامین داشیماقدادیر. بئله کی بیله‌سوار آدی ایسه بئل (Bel) و سو (Su) سؤزلریندن تشکیل تاپیلیر کی سولو بئل (کمر) و یا سولو مکان آنلامیندادیر.

 

بیله‌سوار شهری آذربایجانین زنگین تاریخی کئچمیشی اولان أراضی‌لردن بیریدیر. بیله‌سوارین أسکی‌لیگینی ثبوت ائدن 10 آرخئولوژی آبیده و اورتا عصرلره عاید اولان معمارلیق آبیده‌سی اولان شهریار قالاسی هله‌ده اؤز تدقیقات‌لارینی گؤزله‌ییر. 1288-1290-جی ایللرده قیزیل اوردو قوشونلاری‌نین آزربایجانا هجوم زامانی ائلخانلی حؤکومداری آرقون خانین (1282-1291) حربی دوشه‌رگه‌سی بیله‌سواردا ایدی. آذربایجان ساوئت ائنسیکلوپئدیاسی‌نین ایکینجی جیلدینده بیله‌سوار رایونونون حاققیندا وئریلمیش معلوماتلاردا قئید ایدیلیر کی بیله‌سوار، آذربایجاندا شهر تیپلی اورتا عصر یاشاییش بؤلگه‌سی‌دیر. تاریخچی حمدالله قزوینی‌نین معلوماتینا گؤره، «بیله‌سوار 14-جو عصرده فئودال چکیشمه‌لری سونوندا تنزلا اوغرایان بیله‌سوار شهری 1828-جی ایلده تورکمنچای موقاویله‌سینه گؤره أساسن ایکی یئره بؤلوندوکدن سونرا بیر بؤلومو ایراندا و باشقا بؤلومو ایسه روس ایمپئریاسی‌نین ایچه‌ریسینده قالمیش‌دیر. 1914-جو ایللرده روسیه ایمپئریاسی گونئی سرحدلرینی کئچیلمز ائتدیکدن سونرا سرحددن 20-40 کیلومئتر قیراقدا روسلار اوچون سالینمیش یاشاییش بؤلگه‌لرینه و باشقا أراضی‌لره کؤچورولموشدور. سونوجدا واختی ایله روسیادان کؤچورولموش أهالی‌نین مسکونلاشدیغی پوشکین قصبه‌سی مرکز اولماقلا 1930-جو ایلده بیله‌سوار شهری تشکیل ائدیلمیش‌دیر. 1938-جی ایلده بیله‌سوار آدی دییشیلدیریله‌رک پوشکین شهری آدلاندیریلمیش‌دیر. 1964-جو ایلدن ایسه یئنی‌دن موستقیل شهر اولموشدور. ساوئت دؤولتی داغیلدیقدان سونرا 1991-جی ایلدن اونون تاریخی آدی اؤزونه قایتاریلاراق بیله‌سوار آدلاندیریلمیش‌دیر.»

 

موغان کور-آراز مدنییتی‌نین بیر اؤنملی حیصصه‌سی اولاراق أسکی تورک بوی‌لاری‌نین یاشاییش منطقه‌سی اولموشدور. موغاندا ساکالار، آرساقلار، خزرلر و باشقا تورک طایفالارلا یاناشی سووارلار (سوبارلار)دا یاشامیشلار. بیر سیرا تاریخچی‌لره گؤره، بیله‌سوار ایکی طایفانین- بولقار و سووارلارین توپلاشیب دوشمان قارشیسینا ووروشدوغو یئر آنلامینی وئریر.

 

بیله‌سوار توپونیمی‌نین فورمالاشماسی‌نین بؤیوک تاریخی واردیر. بئله‌کی بو آد قدیم تورک طایفالاریندان سووار، ساوار چئشیدلی تاریخی حادیثه‌لرله ایلگیلی اولاراق ائرکن اورتا عصیرلردن آذربایجاندا مسکونلاشمیشدیلار. سووارلار حاققیندا تاریخی توپونومیک تدقیقاتلار آییرمیش م. اسماعیل یازیر کی، بیله‌سوار ایلک اورتا عصرلرده سووارلار سایی‌نین آدی ایله آدلاندیریلمیش‌دیر. اونلارین 5-6-جی عصرلرده بئله‌جه‌ده قاباق بو یئرلره گلمله‌ری گومان اولونور. س. م. موللازاده قایناقلارا أساسلاناراق بئله یازیلیر کی، سووارلار ساسانی‌لره بؤیوک تهلوکه ایدیلر. تاریخچی غیب‌اللایئوین (Qeybullayev) یازدیغینا گؤره، گونئی-دوغو آوروپادا هون ایمپئریاسی‌نین داغیلماسی نتیجه‌سینده آوار، بولقار، خزر، سووار خالقلاری یاراندی. بو سووارلارین بعضی‌لری خزرلرله بیرلیکده (آتا یوردا قاییدیش) آذربایجاندا مسکونلاشدیلار. بونو گونئی آذربایجاندا اولان بیله‌سووار، ساوارآباد، ساوارلی کندلری‌نین آدلاری ثبوت ائدیر.

 

گونئی بیله‌سوار شهرینده چوخلو پتانسیل‌لی اولاراق هله آرخئولوژی تدقیقاتلار ایره‌لی سورولمور. آنجاق قوزئی بؤلگه‌ده چوخلو ماددی-مدنی ایرث‌لر آشکارلانیب‌دیر. 1 معمارلیق، 12 آرخئولوژی تاریخی و معمارلیق آبیده‌سی وار. بونلار کئچمیش بیله‌سوار یاشاییش بؤلگه‌سی أراضی‌سینده «شهریار قالاسی» معمارلیق آبیده‌سیندن، ائله‌جه‌ده بدیللی (Bədilli) کندی أراضی‌سینده تونج (Tunc) دؤنه‌مینه عاید 7 کورقان تپه‌سی، تزه‌کند کندی أراضی‌سینده تونج دؤنه‌مینه عاید 2 کورقان (قوشا تپه)، دمیر دؤنه‌مینه عاید «تورپاغای تپه» (Torpağay təpə)، درویشلی کندی أراضی‌سینده دمیر دؤنه‌مینه عاید «آلتی تپه» (Altı təpə) کورقانی، یوخاری آغلی کند أراضی‌سینده «جئیران تپه» کورقانی، أمنکند (əmən kənd) کندی أراضی‌سینده تونج دؤنه‌مینه عاید «شهریار تپه» کورقانی، شهریار کندینده اورتاعصرلره عاید آغدام قالاسی و ب. أثرلر آشکارلانیب.

 

 

أدبیات:

 

1-تونجای، بختیار؛ کور-آراز مدنییتی و ائرمنی یالانلاری، باکی، 2013.

 

2- بیله‌سوار مدنییتی، موبارز ایبراهیم اوو خاطیره‌سینه سونولموش نشریه، باکی، 2010.

 

3- ساری‌یئوا، ایراده؛ موغانیمیز، آزربایجان مطبوعات شوراسی، باکی، 2016.

 

 

Similar News

اخبار منتخب

Most Read