آراز تبريزى "وحدت كلمه" باورى برخاسته از افكار مذهبى است. انديشه پردازان جمهورى اسلامى همواره بر آن تاكيد داشته و با حركت از ايده "امت مسلمان" در پى انكار تمامى پديده هاى رنگارنگ زمينى بوده اند. واقعيت هاى زمينى پيچيده تر از باورهاى ساخته و پرداخته حاكمان مستبد جمهورى اسلامى هستند. ساده جلوه دادن مسائل زمينى با هدف استتار حقايق وبه قصد دستيابى به اهدافى مشخص، جزو خطوط اصلى عملكردهاى حكومتيان بوده است. ساده انديشى و يكسان نگرى تمامى شئونات اجتماعى رابه وجهى مسخره آميز و مضحك در بر گرفته و در سايه نعمت هاى ميليونى حاصل از فروش نفت كار قانون گذاران قوه مقننه به جايى رسيده كه يكى از مهمترين مشغله هايشان دادن طرح براى لباس خانم ها و آقايان شده است. انديشه وحدت كلمه سى سال پس از عملى كردن آن در تمامى عرصه هاى اجتماعى به سر نوشتى غم انگيز دچار شده و انسانها را به موجوداتى كه وظيفه آنها گردن گذارى به افكار ماليخوليايى عده اى قدرت طلب است تنزل داده است. "وحدت كلمه" با پلوراليسم فكرى وعقيدتى در تضاد است چرا كه حقيقت را در انحصار خود مى داند و در واقع در پى "اطاعت از من" است بى آنكه علاقه اى به افكار و نظرات ديگران داشته باشد. اين ايده، زر ورق به ظاهر زيبايى است كه هدف مركزى اش كه سلب دگرانديشان است را مى پوشاند و به آن ظاهرى فريبنده مى دهد. حاصل وحدت كلمه در جمهورى اسلامى خذف مخالفان و به بردگى گرفتن ماندگان بوده است. وحدت يعنى كنار گذاشتن انديشه خودى و پذيرش انديشه قدرتمدار و انحصارى. "وحدت كلمه" هيچگاه نتوانسته و نمى تواند عقايد مخالف را برتابد و به حذف آن ها پرداخته است. "وحدت كلمه" بستن چشمان ديگران با دستمال فريبنده اى است كه در نهايت به حذف و يا بخدمت گيرى ديگران مى انجامد. "وحدت كلمه" سم مهلكى است كه بويژه در سياست مبتنى بر افكار آزاد بايد از آن پرهيز نمود. در تفكر دمكراتيك و پلوراليستى نه براى وحدت، بلكه بايد در جهت رسيدن به اتحاد هاى تاكتيكى و استراتژيك مبارزه كرد. بر خلاف وحدت كه كل اعتقادات انسانها و قبضه كردن آنها را هدف مى گيرد، اتحاد تنها زمينه هاى مشخص و عملى را در نظر دارد. اتحاد، توافق براى مبارزه در راه رسيدن به اهدافى موقتى و مشخص است. اتحاد فى نفسه نه تنها هيچ مشكلى با دگرانديشى ندارد بلكه آن را پذيرفته و به آن احترام مى گذارد و تنها در پى تقويت نيروها به قصد رسيدن به اهدافى معين و از قبل تعيين شده است. اتحاد به فرد وگروه هاى فردى به ديده احترام مى نگرد و تعدد آنها نه تهديد كه امرى عادى به شمار مى آورد. دمكراسى و فرهنگ سياسى مبتنى بر آزادى هاى فردى و گروهى هيچ سنخيتى با انديشه "وحدت كلمه" ندارد و نمى تواند داشته باشد. وحدت كلمه مى خواهد وحدت نظرى به وجود آورد آن هم به هر قيمت. در صورتى كه اتحاد كارى به اين ندارد كه ديگران چگونه فكر و يا عمل مى كنند. هدف اتحاد يك پارچه كردن نيروهاى مشخص براى دستيابى به هدفى مشخص است. تلاش براي يكسان انديشيدن در سياست تلاشى عبث است و تنها به ديكتاتورى مى انجامد. تجربه سياه سى سال جمهورى اسلامى براى يكسان سازى بسيار گران تمام شده و انسانهاى بسيارى در راه آن جان باخته اند. چشم را بر چنين تجربه اى نبايد به آسانى بست. "وحدت كلمه" تلاش براى تزويج دين با سياست است و نتيجه اسف بار آن چون روز روشن در مقابل ديد همگان قرار دارد. حركت ملى آذربايجان جنبشى ملى و دمكراتيك است كه نيروهاى سياسى گوناگونى از بطن آن بر آمده اند. تعدد اين نيروها و طيف وسيع موجود در آن بى نهايت در خور اهميت بوده و رنگارنگى نيروهاى سياسى اثبات بى بديل ماهيت دمكراتيك آن است. اين حركت به لحاظ "هويت طلب" بودن آن و جذب نيروهاى مردمى از تمامى اقشار و گروهها، پتانسيل آن را دارد كه به سوى يكسان انديشى و يكسان نگرى كشش پيدا كند. به دليل آنكه در باره اهداف عاجل از جمله تحصيل به زبان مادرى در مدارس و دانشگاهها، توافق بزرگى وجود دارد، گرايش به "وحدت" نيروهاى سياسى نيز مى تواند در اذهان نفوذ كرده و برترى انديشه خاصى را به كرسى بنشاند. چنين امرى خطرناك است و هر آن گاه كه دگرانديشى تحمل نشود به يقين هر جنبشى از مسير درست به كنار زده شده است. كثرت نيروهاى سياسى گرچه از سويى قابل تحسين و در خور ستايش است، از سوى ديگر اگر اين نيروها حاضر به اتحاد بر سر اهداف مشترك نباشند و نتوانند بر محور مطالبات شناخته شده به گفتگو با همديگر پرداخته و به اتحاد هاى مشخصى با يكديگر برسند آنگاه ضربه بزرگى به حركت نوپاى آذربايجان وارد خواهد آمد. دمكراسى واقعى بدون سازش هاى سياسى نمى تواند وجود خارجى داشته باشد. تكثر نيروهاى سياسى آرى، اما اتحاد هاى سياسى نيز آرى! نيروهاى سياسى آذربايجان مى بايد بر سر اهداف عاجل و نزديك با هم به گفتگو پرداخته و براى رسيدن به اين اهداف مسير مشخصى را تعيين كنند. هر كس و يا هر گروه مى تواند آنگونه بيانديشد كه دلش مى خواهد اما انتظار به حق مردم آن است كه آنها در موارد مهم به همديگر نزديكتر شده و راه رسيدن به اهداف مشترك را هموارتر سازند.