هشتم ژانویه مصادف با سومین سالگرد سرنگونی پرواز شماره «PS752» هواپیمایی اوکراین توسط پدافند هوایی سپاه پاسداران و کشته شدن تمامی 176 سرنشین این پرواز است، اما با این حال هنوز تمامی ابعاد این واقعه روشن نشده و هیچ مقام مسئول یا نظامی ایران در این رابطه محاکمه و بازخواست نشده است.
هواپیمای مسافربری مدل «بوئینگ 737» خطوط هوایی اوکراین بامداد 8 ژانویه 2020 اندکی پس از برخاستن از فرودگاه خمینی تهران به مقصد کی‌یف، در آسمان سرنگون و تمامی 176 سرنشین آن که شهروندان ایران، کانادا، انگلستان، اوکراین، سوئد و چند کشور دیگر بودند در دم جان باختند.
مقامات سیاسی و نظامی ایران و رسانه‌های دولتی این کشور طی چند روز نخست سرنگونی پرواز PS752 مصرانه سقوط هواپیما به دلیل «نقص فنی» را دلیل این حادثه معرفی کردند. با این حال، شرکت‌های هواپیمایی بین المللی پس از این حادثه مسیرهای پروازی خود از حریم هوایی ایران را تغییر دادند.
جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا دو روز بعد طی یک نشست خبری درباره این سانحه گفت: سازمان اطلاعات کانادا به مدارکی دست یافته است که نشان می‌دهد هواپیمای اوکراینی از سوی پدافند هوایی ایران به‌طور غیرعمدی هدف قرار گرفته و ساقط شده است.
ینس استولتنبرگ، دبیرکل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی «ناتو» نیز همان روز در گفتگو با خبرنگاران تاکید کرد که هواپیمای اوکراینی احتمالا توسط پدافند هوایی ایران ساقط شده است. وی همچنین در حاشیه نشست فوق‌العاده وزیران امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا در بروکسل بر لزوم «تحقیقات شفاف و کامل» درباره حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی در ایران تاکید کرد.
ستاد کل نیروهای مسلح ایران بالاخره با گذشت سه روز از سرنگونی هواپیمای مذکور، یازدهم ژانویه با صدور اطلاعیه‌ای با پذیرش ادعاهای مطرح شده، «بروز خطای انسانی» و «هدفگیری غیرعمد توسط پدافند ضدهوایی» این کشور را دلیل سرنگونی پرواز PS752 اعلام کرد.
در همین روز امیرعلی حاجی زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران نیز با پذیرش اصابت موشک‌های این نیرو به هواپیمای اوکراینی، گفت: در آن لحظات سامانه با هدفی که کروز تشخیص داده می شود مواجه شده است و اپراتور با تشخیص اینکه موشک کروز است به سمت هواپیما شلیک کرده است.
در روزهای پس از سرنگونی هواپیما و کشته شدن 176 سرنشین آن، شمار زیادی از مردم ایران با تجمع در شهرهای تهران، مشهد، تبریز، شیراز، اراک، یزد، اهواز، قزوین، کرمانشاه و سنندج و برخی دیگر از شهرهای این کشور، اعتراض خود نسبت به سرنگونی این هواپیما و جان‌باختن تمام 176 سرنشین آن در نتیجه اصابت موشک‌های سپاه و همچنین پنهانکاری چند روزه مقامات نشان دادند.
در ادامه واکنش‌ها به این واقعه مرگبار، 16 ژانویه وزرای خارجه کانادا، انگلیس، اوکراین، سوئد، هلند و افغانستان که شهروندان خود را در سرنگونی هواپیمای اوکراینی توسط ایران از دست داده بودند، طی نشستی در لندن گردهم آمده و از تهران خواستند تا مسئولیت کامل این سانحه را بپذیرد. کشورهای مذکور همچنین خواستار تحقیقات بین المللی و جبران خسارت برای خانواده‌های قربانیان سانحه شدند.
در چهارم فوریه بهرام پارسایی، سخنگوی کمیسیون اصل 90 مجلس ایران طی اظهاراتی، سازمان هواپیمایی کشوری و کمیته ایرانی بررسی سانحه را به انکار «آگاهانه» سانحه و «خلاف واقع سخن گفتن» متهم کرد. محسن بهاروند، معاون حقوقی وزارت امور خارجه ایران در ژوئیه همان سال از انتقال جعبه سیاه هواپیمای مسافربری بویینگ 737 متعلق به شرکت هواپیمایی اوکراین به پاریس به منظور بررسی ابعاد سانحه خبر داد.
اولین جلسه رسیدگی به این پرونده در نوامبر 2021، نزدیک به 2 سال پس از وقوع این حادثه برگزار شد. غلام عباس ترکی، دادستان نظامی تهران در اطلاعیه‌ای در 7 ژانویه 2021 با بیان اینکه تنها یکی از افراد مقصر در سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراینی در بارداشت است، گفت که چند تن دیگر نیز با قرار وثیقه آزاد و محاکمه خواهند شد.
تاکنون سه جلسه رسیدگی به پرونده هواپیمای مسافربری «بوئینگ 737» متعلق به خطوط هوایی اوکراین در دادگاه نظامی تهران برگزار شده اما نتیجه و حکم مشخصی طی این جلسات صادر نشده است. به گزارش خبرگزاری میزان وابسته به قوه قضائیه ایران، در این رابطه 10 سرباز در رده‌های مختلف به عنوان متهم در دادسرای نظامی تهران در حال محاکمه هستند.
اوکراین، کانادا و دیگر کشورهایی که شهروندان آنها طی این حادثه جان خود را از دست دادهاند، ایران را متهم می‌کنند که با گذشت سه سال از سرنگونی این هواپیما، به تعهدات حقوقی بین‌المللی‌اش عمل نکرده و راه‌حلی برای مجازات عاملان و پرداخت غرامت ارائه نکرده است.
در هشتم ژانویه 2021 همزمان با سالگرد سرنگونی پرواز «PS752» خطوط هوایی اوکراین در اطراف تهران، کشورهایی که شهروندانشان را در این سانحه از دست دادهاند، بار دیگر خواهان پاسخگویی ایران پیرامون این سانحه شدند. بر اساس این بیانیه٬ افغانستان، کانادا، اوکراین، انگلستان و سوئد، با ابراز همدردی با بازماندگان قربانیان این رویداد، از ایران خواستند برای خانواده‌های قربانیان و دولت‌های متاثر از این حادثه٬ شفافیت پاسخگویی و عدالت را تامین کند.
سازمان هواپیمایی ایران در 17 مارس 2021 گزارش نهایی خود درباره سرنگونی هواپیمای اوکراینی توسط یگان موشکی سپاه پاسداران را منتشر کرد. در این گزارش 139 صفحه‌ای که به دو زبان فارسی و انگلیسی منتشر شد، کاربر سامانه دفاع هوایی به عنوان مقصر اصلی این حادثه معرفی شد.
در این گزارش همچنین آمده‌است: هواپیمای بوئینگ 737 پس از آن که در ساعت 06:12 صبح روز 18 دی ماه سال 1399 از باند فرودگاه امام خمینی برخاسته توسط یک سامانه دفاع هوایی به عنوان یک «هدف متخاصم» شناسایی شده و دو موشک به سمت آن شلیک شده است. بر اساس این گزارش، موشک نخست در ساعت 06:14 شلیک شده و پس از انفجار در «مجاورت هواپیما» موجب توقف ارسال سیگنال‌های تراسپاندر راداری و از کار افتادن ضبط کننده داده‌های پروازی شده ولی هر سه نفر گروه پروازی زنده بوده و به مدیریت شرایط به وجود آمده ادامه دادهاند. موشک دوم ساعت 06:15:09 از سامانه دفاع هوایی به سمت هواپیما شلیک شد.
در این گزارش همچنین صحت تصاویر منتشر شده در مورد اصابت موشک به هواپیما تایید شد. خانواده‌های قربانیان با اعتراض نسبت به گزارش منتشر شده، اعلام کردند که این گزارش سوالات اصلی در مورد چگونگی و ابعاد سانحه مذکور را بی‌پاسخ گذاشته است.
دیمیترو کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین نیز در واکنش به گزارش مذکور اعلام کرد: «این یک گزارش نیست، بلکه مجموعه‌ای از دستکاری‌هایی است که هدفشان تبرئه ایران است، نه افشای حقیقت. اگر ایران نمی‌خواهد حقیقت را به میل خود فاش کند، کشورش و شرکای بین‌المللی آن حقیقت را آشکار خواهند کرد.»
اگنس کالامارد، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور قتل‌های فراقانونی نیز طی نامه 45 صفحه‌ای در 24 فوریه 2021 نتایج بررسی‌های خود درباره سرنگونی هواپیمای متعلق به شرکت هواپیمایی اوکراین در آسمان تهران را ارائه داد. وی در این گزارش اعلام کرد که اظهارات مقامات ایران درباره این سانحه تناقض‌های بسیاری داشته و منجر به سردرگمی شده است. وی تاکید کرده که اظهارات مقامات ایرانی و گزارش‌های منتشر شده توسط این کشور نه تنها کمکی به روشن شدن ابعاد سانحه نداشته بلکه در برخی مواقع «گمراه کننده» نیز بوده‌اند.
گروه هماهنگی و واکنش بین‌المللی که پیشتر توسط کشورهای کانادا، سوئد، انگلستان و اوکراین تشکیل شده بود، دسامبر 2021 در بیانیه‌ای با اعتراض به رویکرد دولت ایران نسبت به روند بررسی پرونده پرواز شماره PS752، تاکید کردند: نزدیک به دو سال از سرنگونی هواپیما می‌گذرد و ایران در این مدت هیچ علاقه‌ای به پایبندی به تعهدات حقوقی بین‌المللی خود نشان نداده و صبر گروه هماهنگی لبریز شده است.
این گروه همچنین ژانویه 2022 با انتشار بیانیه دیگری، اعلام کرد که به دلیل دریافت پاسخ منفی از ایران، اقدامات دیگری برای حل این موضوع در چارچوب قوانین بین‌المللی انجام خواهند داد.
از سوی دیگر، دادگاه عالی آنتاریوی کانادا در چهارم ژانویه 2022 طی حکمی ایران را به دلیل سرنگونی هواپیمای اوکراینی به پرداخت 107 میلیون دلار غرامت محکوم کرد.
وزرای خارجه چهار کشور کانادا، انگلیس، اوکراین و سوئد طی هفته‌های اخیر با صدور بیانیه‌ای اعلام کرده اند که اقدامات ویژه ای را برای پاسخگو کردن ایران درباره این سانحه در دستور کار خود قرار دادهاند. این چهار کشور در ادامه خواستار پذیرش «رجوع به حکمیت الزام‌آور» از سوی ایران به منظور بررسی پرونده سرنگونی پرواز مسافربری PS752 به وسیله دو موشک زمین به هوای سپاه پاسداران شده‌اند.
گوناز تی وی
E.Y
