Azerbaycan ve İran arasındaki ilişkileri şekillendiren birçok faktör bulunmaktadır. Öncelikle, Azerbaycan’ın güney komşusu olan İran’la kara sınırı 618 km’dir. İki ülke, Hazar Denizi’nde de birbirlerine sınırdırlar. Ancak coğrafi koşulların da ötesinde iki ülkenin birbirleriyle ilişkilerini yönlendiren en önemli tarihî faktör, Azerbaycan’ın kuzey ve güney olarak ikiye bölünmüş olması ve Güney Azerbaycan’ın İran sınırları içerisinde bulunmasıdır. 19. yüzyılın başında Bağımsız Azerbaycan Hanlıkları, Çar Rusyası ve Kacar İran’ın yönetimleri altına girmiştir. Günümüzde İran nüfusunun %40’ı Azerilerden oluşmaktadır, bu ise dünya Azerbaycanlılarının yaklaşık %75’ine karşılık gelmektedir. Bunun yanı sıra Azerbaycan’da önemli oranda bir Şii nüfus vardır. Şii nüfusun büyüklüğüne göre Azerbaycan dünyada İran’dan sonra ikinci sırayı almaktadır. Bunun nedeni, 16. yüzyıl başlarında Azerbaycan topraklarında ortaya çıkan yeni Safevi devletinin toplumu Şiiliğe zorlamasıdır. Azerbaycan’da Şii nüfusun, İran’da Azerilerin varlığı, yaklaşık 500 yıl Azerbaycan’ın kuzey-güney ekseninde kalmasını sağlamış, doğuda ve batıda bulunan ülkelerle ilişkilerini sınırlandırmıştır. Şii nüfus ayrıca, İran’ın rejim ihracı politikası dahilinde dikkatini Azerbaycan’a yöneltmesinde etken olmuştur. İran’da yaşayan Azeri nüfus, İranlılarla aralarındaki dinî ve kültürel benzerliklerin çokluğu nedeniyle Azerbaycan ile İran ilişkilerinde sorun oluşturmamaktadır. İran’ın yönetici elitleri arasında Azeriler de vardır. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin milliyetçi kesimlerinden ve bazı İran Azerilerinden zaman zaman gelen birleşme çağrılarına da, İran Azerilerinin çoğunluğu tepkisiz kalmaktadırlar. Ancak Azeriler, daha fazla kültürel hak ve Azeri Türkçesi’nin resmi kullanımına izin verilmesini talep etmekte, bunun İranlı kimliği ile çelişki oluşturmadığını düşünmektedirler. Onlara göre İranlı kimliği, başka etnik kimlikleri de kapsayan bir üst kimliktir. İran ise etnik kimliğin ve Azerice’nin ön plana çıkarılmasını İran’a sadakatsizlik olarak değerlendirmektedir. Ayrıca İran rejimi, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin İran’daki Türk nüfusu üzerindeki etkisini ortadan kaldırmak için bu ülkeyi kendi siyasi etki alanına çekmeye çalışmaktadır. Son zamanlarda Azeriler İran’da vatandaşlık hakları, kimlik ve kültürleri için mücadele vermekte, Azeri milletvekilleri verdikleri dilekçelerle eğitim ve yayın hayatında ana dillerine daha fazla hak verilmesini talep etmektedirler. Bu gelişmelerin Azerbaycan ve İran ilişkilerini nasıl etkileyeceğini zaman gösterecektir. Azerbaycan-İran ilişkilerinde çok önemli olan ve önemi gittikçe daha da artan faktör, Hazar petrolü üzerindeki stratejik çıkarlardır. Ekonomik çıkarların ülkeler arası ilişkileri şekillendirmede birincil önemde olduğu uluslararası sistemde, Azerbaycan-İran ilişkileri bundan soyutlanamaz. Azerbaycan coğrafi konumu nedeniyle Rusya Federasyonu, Ermenistan ve İran’ın jeopolitik kuşatması altındadır. Rusya ve İran, çıkarları doğrultusunda Hazar Denizi’nde kendilerinden başka petrol üreticilerini ve Batılı şirketler vasıtasıyla Batı ülkelerinin buradaki petrol üzerinde söz sahibi olmalarını istememektedirler. Bundan dolayı, 1991 yılında Azerbaycan’ın bağımsızlığına kavuşarak Hazar petrolü üzerinde pay sahibi ülkelerden biri haline gelmesi İran’ı rahatsız etmiştir. İran, bölgedeki boru hatları konusunda Azerbaycan ile görüş ayrılığı içerisinde bulunmaktadır. Bu bağlamda yeni açılan Bakü-Ceyhan Petrol Boru Hattı İran’ı rahatsız etmektedir. İran bu projenin gerçekleşmemesi için her türlü yola başvurmuş, bunun yerine petrolün körfezden ihracı gibi alternatif projeler gündeme getirmiştir. Bakü-Ceyhan hattının maliyetinin çok yüksel olduğunu ifade eden İran, ayrıca bu hattın gereksiz olduğunu, çünkü Azerbaycan’a ait olan Hazar Bölgesi’nde zannedildiği kadar petrol bulunmadığını savunmuş ve kamuoyunu buna inandırmaya çalışmıştır. Azerbaycan’ın Türkiye ve Batı eksenli bir politika izlemesi, İran ile ilişkileri gerginleştirmiştir. Azerbaycan, Türkiye’nin de desteğiyle Batı’ya yaklaşarak bölgedeki Batı nüfuzunun artmasına neden olmuş, Rusya’dan bağımsız bir çizgiye geçmiştir. Bu durum Rusya İran yakınlaşmasına neden olmuştur. Azerbaycan’la Karabağ sorunu yaşayan Ermenistan’a İran üzerinden silah yardımı yapılmıştır. Rusya ve İran, Azerbaycan’ın bölgede yükselmesinin önünü almak için Moskova-Erivan-Tahran ittifakını oluşturmuşlardır. Bu ittifaka karşıt olarak Bakü-Tiflis-Ankara-Washington ittifakı oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bakü-Ceyhan Petrol Boru Hattı, bu ittifakı güçlendiren önemli bir adım olmuştur. İranlı yetkililer bu gelişmenin karşısındadırlar ve sık sık Azerbaycan’ı uyarmaktadırlar.