İran üçün Azərbaycanın və Təbrizin tarixi rolunu itirməsinin səbəbləri- güneyli tədqiqatçı

SON XƏBƏRLƏR

İran üçün Azərbaycanın və Təbrizin tarixi rolunu itirməsinin səbəbləri- güneyli tədqiqatçı

2023.08.28, 14:03

Əslən Güney Azərbaycandan olan isveçli tədqiqatçı İran tarixində Azərbaycanın və Təbrizin əsas güc mərkəzi rolundan kənarlaşmasının səbəbləri barədə müsahibə verib.

Gunaz.tv

Sosial Araşdırmalar Mərkəzinin tədqiqatçısı Seyid Cavad Miri İran üçün Azərbaycanın və Təbrizin əvvəlki rolunun olmadığı barədə Azər Əncümən xəbər portalının redaksiyasında müsahibə verib.

“Biz Təbriz və tarixi Azərbaycandan söhbət açarkən ancaq ölkədaxili sərhədlər deyil, paytaxtı Yerevan olan Ermənistandan tutmuş Dərbənd və Gürcüstanda yerləşən bir neçə əyalətlərin Azərbaycanın tarixi torpaqları olduğunu da nəzərdə tutmalıyıq.

Ötən 150 ildə dünya tarixində Azərbaycanın indiki durumuna birbaşa təsir etmiş böyük siyasi hadisələr oluşub. Bu hadisələrdən biri dünya və İranda vaxtı ilə “Millət-Dövlət” ideyasının formalaşmasıdır.

Belə ki, ölkə vaxt ötdükcə müasir bürokratiyaya sarı yönəlir və bürokratiya siyasi işləri idarə etməyə başlayır. Təbriz “Qacar Məhrusə Məmləkətləri” çağında “Səltənət Nayibinin Məkanı" kimi rol ifa edirdi və Qacarlar çağında şahlığa keçmək istəyən bütün şahlar Təbrizdə trona otururdular.

Müasir terminlə desək, dövlət heyəti Təbrizdə təşkil olunurdu. Bununla da ölkə üzrə güc əlaqələri bu şəhərdə toplaşmışdı.

Lakin Nasirəddin Şah çağında Azərbaycanın “Prinslərin Məskunlaşdığı Yer” kimi tarixi rolunun bitməsinə gətirib çıxaran dəyişikliklər oluşmağa başladı.

Habelə Təbrizin rolunun azalmasına səbəb olan önəmli tarixi olay kimi İran-Rus müahribəsində İranın məğlub olduğunu qeyd etmək olar. Bununla da Birinci Pəhləvi çağında Təbriz ilə Tehran arasında olan ayrıla bilməz tarixi əlaqələr məhv olunmağa başladı.

Qacarlar sülaləsi qarşısında qoyulan və formalaşdırılan Pəhləvi dövləti Azərbaycanla bağlı cəmiyyətin tarixi yaddaşının məhv edilməsi məqsədi ilə güc əlaqələrinin dəyişməsi yöndə bütün cəhdlərini etməyə başladı.

Azərbaycan və Təbrizin ölkə üzrə tarixi rolunun azalmasına gətirib çıxaran digər olay kapitalizm sisteminin ehtiyacı kimi İranın cənubunda neft məsələsidir. İranlılar ölkənin cənubuna yönəlir və bununla da İranda başqa bir formada siyasi sistem təşkilatlanması və güc paylaşması formalaşır, Pəhləvilər çağında bu proses daha da geniş miqyas alır.

Təbrizin İranda əsas güc mərkəzi kimi tutduğu yerini itirməsinə səbəb olan başqa önəmli olay Məşrutə İnqilabıdır. Belə ki, qarşı- qarşıya duran diktatura və məşrutəçilərin əksəriyyəti azərbaycanlı olub. Ona görə də bu qarşıdurma etnik qarşıduruması deyildi.

Bu səbəbdən diktatura məşrutəçiləri məğlub edəndən sonra çox önəmli nəticə çıxardılar. Belə ki, məşrutəçilərə kimlər və hansı coğrafiya belə bir qarşıdurma gücünü verdiyini düşünməyə başladırlar.

Bəllidir ki, həmin coğrafiya Təbriz olmuşdur.

Ona görə də diktatura bu məsələni tarixi yaddaş kimi öznündə saxladı və hakimiyyətdən hakimiyyətə ötürüldü.

Belə bir tarixi yaddaşı gücləndirən digər məsələ Seyd Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Demokrat Firqəsi hərəkatıdır.

Bu olayların hamısı Tehranda güc mərkəzlərini müəyyən bir nəticə çıxarmağa məcbur etdi:
Azərbaycana xüsusi nəzarət olunmasa, İranda güc quruluşu sistemini dəyişdirə və hansısa bir yolla İranı yenidən qurmağa və başqa bir siyasi anlamda təhrif olunmasına gətirib çıxara bilər.”-deyə Seyid Cavad Miri qeyd edib.

Tədqiqatçının bu qeydləri şovinist İran hakimiyyətinin Güney Azərbaycana qarşı hazırkı mövqeyini və asimilasiya siyasətini tamamilə əks etdirir.

Taymaz